Top-ambtenaren zijn ook maar mensen, en als iedereen hebben dus ook zij hun politieke voor en afkeuren, hun vooroordelen en oogkleppen en worden zoals alle mensen beperkt door hun persoonlijkheidsstructuur en intelligentie. Om Top-ambtenaar te zijn moet je daarbij twee uiterste combineren: je hebt die topfunctie omdat je ambitieus en dominant bent, enerzijds, en anderzijds dien je onbevooroordeeld je politieke baas te steunen en politieke besluiten onverwijld en correct uitvoeren. Wij als burgers zijn natuurlijk niet geïnteresseerd in hun persoonlijke opvattingen over politieke onderwerpen. Die rol spelen lukt natuurlijk slecht en in verkiezingstijd grijpen traditie getrouw top-ambtenaren hun kans om hun politieke mening onder het mom van goedbedoelde ‘waarschuwingen’ te geven. Zeker nu de politieke discussie gaat om bezuinigingen en het eigenlijk niet meer ter discussie staat dat die bezuinigingen ook het ambtenaren-leger zal gaan Nu was Harm Brower, het hoofd van het Openbaar Ministerie, aan de buurt bij de presentatie van zijn jaarbericht 2009.
Volgens de Volkskrant heeft Brouwer bij de presentatie het volgende gezegd: ‘Nederland zal onveiliger worden door de noodzakelijke bezuinigingen die er voor het Openbaar Ministerie aankomen’. ‘De druk op de overheidsfinanciën is zo enorm dat iedereen zijn bijdrage zal moeten leveren, ook het OM. De kaasschaaf volstaat niet meer’. ‘Als politici minder geld geven, moeten ze ook willen bezuinigen op hun ambities. (NB: vet is door mij aangebracht! DA). Die kunnen we dan niet meer waarmaken. De samenleving zal de politie, het OM en rechters schuld geven als dat blijkt en verwachtingen niet zijn bijgesteld. Politici moeten zorgen dat wij niet belanden tussen de hamer van bezuinigingen en het aambeeld van te hoge verwachtingen’, zei de baas van het OM volgend De Volkskrant.
Het gaat mij even over de uitspraak; ‘ls politici minder geld geven, moeten ze ook willen bezuinigen op hun ambities”. Afgezien van het feit dat dat een politieke uitspraak is, die een ambtenaar niet hoort te doen, maar de inhoud is ook onzin. Als je dat zegt dan beweer je namelijk dat je aan het hoofd staat van een organisatie die volledig optimaal en efficient werkt en waar elke euro die je er minder in stopt ook ogenblikkelijk tot productievermindering leidt. Ik ken die organisatie niet en iedereen die zich in de praktijk bezig houden het het beoordelen en herstrucktureren van grote complexe organisaties, en dat is het OM ongetwijfeld, weet dat 20% efficiency verbetering eigenlijk ‘moeiteloos’ is te vinden. Dat komt omdat de mensen in de organisatie letterlijk oogkleppen op hebben als het gaat over de kwaliteit van de eigen medewerkers en de doelmatigeheid van de procedures en verantwoordelijkheden. En mijn ervaring is ook dat een grote organisatie met veel medewerkers juist efficiënter worden als een leemlaag van enkele mensen en afdelingen (eindelijk) kan worden afgegraven. Er is natuurlijk uiteindelijk een relatie tussen productie en aantal medewerkers, maar je moet hard saneren voordat je aan de core-productie komt en de kwaliteit van de output “in gevaar komt’.
Ik denk dus dat politici zeker daar waar het gaat om ambtelijke organisatie, zonder meer 20% mensen en kosten kunnen inboeken voordat er überhaupt gesproken hoeft te worden over politieke keuze van wat er wel of niet belangrijk en prioriteit moet hebben. Of in de bewoordingen van Harm brouwer, voordat we het gaan hebben over de ambities van de politici. Omdat het ambtelijke organisaties zijn denk ik dat 20% aan de zeer voorzichtige kant is.
Er moet natuurlijk wel met andere zaken rekening worden gehouden: dergelijke 20%-acties gaan meestal niet snel en wekken veel interne weerstand op die alleen met moed en leiderschap van het management van de afdelingen en van de gehele dienst kunnen worden doorbroken. Vakbonden gaan steigeren, OR’s weten zaken vaak lang op te houden, maar ook het mangement. De opmerkingen van Brower passen daar op voorhand al in, dus de minister kan beginnen hem in ieder geval als eerste aan de kant te zetten: hij gaat het voor de minister niet doen!
En er zijn kosten aan verbonden, niet alleen reorganisaties kennen kosten, maar ook de organisatie is minder op externe output gericht en onze arbeidswetgeving voorziet in royale belonen voor vaak niet functionerende medewerkers en zeker voor niet functionerende managers. Dus 20% ja, maar niet het eerste jaar, waarschijnlijk pas na het derde jaar en dan heb je nog een jaar nodig om netto tot de eerste besparingen te komen. Maar ik geloof dat we in Nederland er nu wel van overtuigd zijn dat we iets aan de omvang van het ambtenaren corps moeten gaan doen.
Wat dat betreft moeten de politici natuurlijk op zoek gaan naar qua aard drie geheel verschillende bezuinigingsopraties:
- bezuinigingen door ambtelijke organisatie efficiënter te laten opereren: dit levert geldt op zonder dat er iets aan de taak van de overheid en zonder dat de burgers er iets van merken; geen enkele groep, anders dan afgevloeide ambtenaren, betalen de rekening om het in termen van de politici te houden.
- bezuinigingen door (verouderde of bureaucratische) wet- en regel te wijzigen. Hier zijn heel veel voorbeelden van en anders kunnen burgers en ondernemers er moeiteloos een reeks van noemen. Dit veranderen vereist wel politieke besluitvorming, maar zal de dienstverlening, hulp, verdeling van de opbrengsten en lasten, naar de brger toe helemaal niet aantasten. Het is ook een vorm van efficientheid, maar dit raakt wel de wijze waarop de politieke elite en de bureaucratie gewend is om zaken (omslachtig, inefficiënt, uitgaande van een onmondige burger, uitgaande van een betuttelende overheid enz.) te organiseren. Dit is een cultuuromslag en dus moeilijk, langdurig, maar uiteindelijk zeer efficiënt omdat als je het goed doet het respect van de burger voor een transparante overheid zeer zal doen toenemen.
- Bezuinigingen door politieke beslissingen taken niet meer te doen, minder te doen, minder te betalen, hogere tarieven te vragen. Bij deze bezuinigingen gaat iemand de rekening betalen en gaan (groepen) burgers er wel degelijk iets van merken. Dat zijn de beslissingen waar nu de verkiezingscampagnes over gaan. Maar eigenlijk zou het stom zijn om alleen deze bezuinigingen te doen en die onder a. en b. te vergeten. Hier zou de opmerking van Harm Brouwer een goed ogenblik hout kunnen gaan snijden, maar als hij niet zelf leiding neemt voor de eerste twee typen van bezuinigingen vind ik dat hij gewoon nog maar even publiekelijk vanuit zijn autoriteit van hoge ambtenaar zijn mond moet houden.